Mark Helder is sinds 1 januari voorzitter van Koninklijke Metaalunie. Hij treft de Nederlandse mkb-maakindustrie in een cruciale fase met uitdagingen op het gebied van duurzaamheid, energietransitie en innovatie.
Helder ziet de urgentie: ‘De klok tikt door. Er ligt een duurzaamheidsagenda en we zien het dreigend tekort van technische mensen al een tijd op ons afkomen. Voor met name kleine bedrijven is het een enorme uitdaging om het tempo van de technologische ontwikkelingen bij te houden. Ze moeten investeren in digitalisering, robotiseren en anders werken. Daarnaast hebben ze ook nog te maken met personeelstekorten, stijgende grondstof- en energieprijzen. Ga er maar aan staan. En dat draait niet alleen om geld, maar vooral om mensen. Waar vind je die, hoe behoud je die? De komende tijd richten wij ons dan ook op drie pijlers: mensen, innovatie en duurzaamheid. Nederland begint achter te lopen in productiviteit. We gaan nu recht op een stress-situatie af. We moeten op alle fronten innoveren, willen we nog relevant zijn en competitief voordeel hebben.’ Toch wil Helder beslist geen zwartkijker zijn: ‘Er zullen heel wat bedrijven garen spinnen bij deze situatie, want het biedt ook heel veel kansen.’
Delen is groeien
Onlangs lanceerden de vijf technische sectoren in samenwerking met VNO-NCW en MKB-Nederland het Aanvalsplan Techniek om de arbeidsmarkt voor technici totaal anders in te richten. Helder is een groot voorstander van de intensieve samenwerking die het plan behelst: ‘Ik zie het Aanvalsplan als de noodklok die nu luidt om het écht anders te gaan doen. Via de Gouden Poort gaan we meer mensen uit allerlei richtingen de techniek in krijgen. Of dat nou in de metaal is, in de bouw of de techniek, dat maakt dan niet uit. Als we de aantrekkingskracht van de sector maar vergroten. 60.000 vacatures is niet mis. De kracht van het plan is dat we het in gezamenlijkheid vorm geven. Iedereen snapt inmiddels wel dat we het niet oplossen als we allemaal in ons eigen bubbeltje blijven zitten. Dat gaat dus niet alleen om oplossingen binnen je bedrijf, maar ook tussen bedrijven. Mijn motto is “delen is groeien”. Vorige week was ik bij twee technisch ondernemers op bezoek, in principe concurrenten van elkaar. Maar die hadden zo’n goede relatie opgebouwd dat ze nu af en toe mensen aan elkaar uitlenen. Dat is natuurlijk heel spannend: raak je geen kennis kwijt, of de mensen zelf? Maar dat gaat dus prima waardoor ze hun flexibiliteit vergroten. Dat je aan de ene kant op het scherpst van de snede achter opdrachten aan gaat, maar tegelijkertijd mensen kan delen. Dat is toch prachtig!’
Bedrijven en opleiders zijn te losse entiteiten
‘Naast het werven en behouden van mensen in de techniek speelt opleiding ook een cruciale rol. ‘De metaalsector is één van de grootste BBL-opleiders. Maar bedrijven en opleiders blijven toch nog te losse entiteiten. Willen we echt de stap maken, dan zullen de bedrijven een stap naar voren moeten zetten én de scholen de deuren opengooien. Daar zijn ook praktijkervaren docenten voor nodig. Het vormgeven van die technische hybride leraar zal nog wel een uitdaging worden. Ik ben zelf voorzitter van Tetrix Techniek, een bedrijfsschool in de kop van Noord-Holland. Daar zie ik dat de techneut vaak geen leraar wil zijn en de leraar vaak geen techneut is. Het is nog niet makkelijk om die twee werelden bij elkaar te brengen. Het vak leraar vraagt om andere competenties en gaat gepaard met een hoop administratie en verantwoording.’
Mag die vakman zonder onderwijspapiertje voor de klas?
‘Mensen uit de praktijk zijn prima in staat om hun kennis door te geven, zoals de meester/gezel van vroeger. Maar dat administratieve gedeelte en de pedagogische ins & outs ligt ze minder. We hebben het te ingewikkeld gemaakt en te risicomijdend. Stel dat in 2% van de gevallen niet de juiste kwaliteit geleverd wordt. Moet je dan die andere 98% prima docenten zonder papieren onbenut laten? Als we de scholing onorthodox aanpakken krijgen we te maken met de organisatie van het onderwijs en ook met wet- en regelgeving. Mag die ambachtsman les geven zonder papiertje? Ik zou zeggen: Nood breekt wet. Het is mooi dat in Nederland alles zo goed en zorgvuldig geregeld is, maar aan alles zit een optimum. Het leven is soms ook risico’s nemen.’
Innovatie is de booster van de arbeidsmarkt
Innovatie is een rode draad in Helder’s carrière. Ook in het Aanvalsplan gaat veel aandacht uit naar de ambitie om sneller en slimmer te produceren. ‘Als je met dezelfde mensen meer werk wilt verzetten, dan is innovatie cruciaal. Vanuit de metaal zijn we nu druk met het vormgeven van procesinnovatie: het combineren van processen waardoor je een nieuw innovatief proces krijgt. Om een voorbeeld te geven: je kan los een tekenpakket, een robot en een kantbank inzetten in je productieproces. Maar als je die drie met elkaar kan verbinden, dan wordt de kantbank een geautomatiseerd proces, volledig aangestuurd vanuit de tekening. Daar komt geen mens meer aan te pas. Terwijl het drie losse innovaties zijn, waarschijnlijk van drie verschillen bedrijven. Ook prefab werken en meer modulair produceren zijn innovaties die de productiviteit vergroten. Natuurlijk is het aan het mkb om die stappen te zetten, maar de overheid kan daar wel in stimuleren. Dit hebben we onlangs ook besproken in de commissievergadering van EZK. Er komen steeds meer medestanders die ook inzien dat dit de boosters zijn die we nodig hebben om de arbeidsmarkt anders in te richten.’
