In tijden van grote veranderingen heeft de logistiek het lastig met het daadwerkelijk in gang zetten van de transitie. Waar komt dat door? En is de logistieke sector zoals die nu is ingericht wel in staat om echte veranderingen door te voeren? Daarover laat prof. Dr. Jack A.A. van der Veen van de evofenedex leerstoel Supply Chain Management aan de Nyenrode Business Universiteit zijn gedachten gaan.
Met “We leven niet in een tijd van verandering, maar in een verandering van tijdperk” geeft Jan Rotmans precies aan waar het om draait. In een aantal leeswaardige boeken onderbouwt de hoogleraar transitiekunde zijn conclusie dat we met zijn allen voor de formidabele uitdaging staan om op een hele andere manier met de huidige en toekomstige omstandigheden om te gaan en dat daar ook tal van mogelijkheden voor zijn op een aansprekende manier. Hoewel je de diverse partijen de inzet niet kunt ontzeggen, lijkt de logistiek in brede zin toch vooral vast te houden aan de eigen werkwijze zodat het “omarmen van de chaos” nog heel ver weg is. Wat is daar de oorzaak van, en wat is eraan te doen?
Dat er ook in de omgeving van de logistiek het nodige aan de hand is, zal iedereen beamen. Tot op zekere hoogte waren de logistieke gevolgen van de brexit, de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne nog incidenten te noemen. Maar (sociale en ecologische) duurzaamheid, personeelstekort, digitalisering en geopolitieke spanningen leiden ontegenzeglijk tot een omgeving met een hoog VUCA-gehalte: volatile, uncertain, complex en ambigious . En dat is niet ‘hetzelfde maar dan een beetje meer turbulent, een beetje minder voorspelbaar en een beetje meer gecompliceerd’. Het kan dus ook niet worden opgelost met ‘hetzelfde doen maar dan een beetje meer duurzaam, of een beetje meer digitaal of een beetje meer veerkrachtig’.
Voorspellen heeft geen zin meer
Met de toenemende VUCA gaan we op een gegeven moment over een grens over. Dan wordt de onzekerheid zo groot dat voorspellen simpelweg geen zin meer heeft. Vraagstukken zijn dan niet langer gecompliceerd, maar worden complex (de zogenaamde ‘wicked problems’). Plannen op basis van command & control is een geliefd instrument bij gecompliceerde logistieke vraagstukken in een voorspelbare wereld,maar het heeft weinig zin bij onvoorspelbare en complexe vraagstukken. Daar kun je beter met sense & respond en scenario-analyse werken: kijken wat er gebeurt door de hele keten heen en daar snel en flexibel op reageren.
Wie kijkt naar de huidige stand van zaken in de Nederlandse logistiek kan niet anders dan tot de conclusie komen dat er van de benodigde transitie bepaald geen sprake is. Natuurlijk, er wordt volop gesproken over ketensamenwerking, over reshoring, over zero-emissie stadslogistiek en over digitalisering. Maar het blijft toch vooral bij bespreken. Onderzoeksinstellingen, consultants en verenigingen worden niet moe om te bepleiten dat dat de Supplychain van de toekomst geen fata morgana is maar iets dat we heel goed kunnen realiseren.
Verandering leidt al snel tot verstoring
De weerbarstige praktijk volgt deze mooie bespiegelingen echter maar mondjesmaat. En heel eerlijk: dat is ook niet zo vreemd. Immers: logistiek is een zeer operationele bezigheid waarbinnen elke verandering al snel leidt tot een verstoring. En dat in een omgeving waarin er heel sterk wordt gestuurd op kosten omdat de marges enorm laag zijn. Geen wonder dat logistiek vaak gepaard gaat met een sterke risicoaversie. Waar een kleine verandering al heel lastig te verteren is, lijkt weinig ruimte voor een transitie. Ook is de wereld van de logistiek nogal versnipperd. Logistiek vindt niet alleen plaats binnen de logistieke sector, ook verladers en andere partijen zijn erbinnen actief.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er helemaal niets gebeurt, verre van. Maar van een heuse transitie is toch echt geen sprake; het blijft bij kleine stapjes. Zo heeft iedereen de mond vol over ‘transparantie’ maar als puntje bij paaltje komt blijkt het toch heel lastig om data met ketenpartners vrijelijk te delen. Om over diepgaande strategische ketensamenwerking nog maar te zwijgen. Ook wordt er in supplychains nog heel vaak gestuurd op macht in plaats van op samenwerking en vertrouwen. Opnieuw geldt dat dit vanuit de traditionele bedrijfsvoering goed te begrijpen is, maar het past slecht bij de hoog VUCA-realiteit.
Tijd geven of herdenken en vervangen?
Een belangrijk vraagstuk is of de bestaande ketenorganisaties wel in staat zijn om de noodzakelijke veranderingen ook echt te verwezenlijken; dat ze ‘gewoon’ de tijd moeten krijgen om stapje bij beetje de noodzakelijke veranderingen door te voeren. Daar staat tegenover dat we misschien de logistiek wel helemaal zullen moeten herdenken en vervangen. Niet door tijd en moeite besteden aan logge veranderaars maar door de ruimte te geven aan de nieuwe logistieke concepten, bedrijven en ketens die het wel wezenlijk anders willen doen. Dit vanuit het idee dat organisaties die groot zijn geworden in het ene tijdperk inherent niet in staat zijn om in een ander tijdperk te floreren.
Samenvattend: we leven in een tijdperk van verandering, maar de huidige logistiek heeft het moeilijk met het maken van de transitie. Wat is nu ons toekomstbeeld: rustig aan, want met kleine stapjes komen we er ook? Of: we kunnen niet met kleine stapjes over de kloof heen springen en we zullen organisaties en ketens dus totaal moeten herontwerpen, ook in de logistiek? Of een beetje van beide? Benieuwd naar wat deze discussie oplevert.
